<p class="pntext1">p?_eK dk eq?fvN ekov gqukbD</p> - ਆਰਬੀਆਈ - Reserve Bank of India
p?_eK dk eq?fvN ekov gqukbD
nkophnkJh|2005-06|211
vhphUvhH n?cn?;vhHph;hH49|24H01H011|2005-06
21 Btzpo, 2005
tZb
;ko/ tgkoe p?_e|
ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK
(y/soh g/_v{ p?_eK B{z SZve/)
;aqhwkB ih,
p?_eK dk eq?fvN ekov gqukbD
;kbkBk Bhsh ;kb 2004-05 ftu ftu ehs/ rJ/ n?bkB dh nB[;kosk ftu Gkosh foiaot p?_e B/ ekovK d/ bJh ftfB:kwe ftt;Ek d/ nzsors fJe ekoiekoh db rfms ehsk ;h. T[es ekoiekoh db B/ ty ty ftfB:kwe T[gkn ;[MkJ/ ;h, fiBQK dk T[d/;a fJe ;[oZfyns, fB;afuzs ns/ fwjBse;a sohe/ Bkb eq?fvN ekovK d/ tkX/ B{z T[s;kfjs eoBk ns/ fJj ;[fB;afus pDkT[Dk ;h fe ekov ikoh eoB tkb/ p?_eK d/ fB:w, ftfB:w gqwkfDe ns/ ftjkoe o{g ftu ;ot'sw rkje gqEktK d/ nB[;ko j't/. T[es ekoiekoh db dhnK f;cako;aK ns/ iBsk, ekov ikoh eoB tkb/ p?_eK ns/ j'oK s'_ gqkgs ;{uBktK d/ nkXko s/ p?_eK d/ eq?fvN ekov gqukbDK ;pzXh j/mFfby/ fd;akFfBod/;a pDkJ/ rJ/ jB. eq?fvN ekov ikoh eoB tkb/ ;ko/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK fJBQK fd;akFfBod/;aK B{z s[ozs bkr{ eoB.
jo/e p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z eq?fvN ekov gqukbDK d/ bJh fJe d;skt/iah Bhsh ns/ T[fuZs fttjko fB:wKtbh iao{o ngDkT[Dh ukjhdh j?. wkou, 2005 ftu, Gkosh p?_e ;zx(nkJhphJ/) B/ eq?fvN ekov gqukbD d/ bJh fJe T[fus fttjko fB:wKtbh ikoh ehsh ;h fi; B{z p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK ngDk ;edhnK jB. p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK T[fus fttjko fB:wKtbh ftu fJ; nfX;{uBk ftu Bt/_ do;kJ/ fd;akFfBod/;a Bt/_ o{g ftu ;akwb eoB. p?_eK|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK B{z ukjhdk j? fe T[j fiankdk s'_ fiankdk 30 Btzpo, 2005 se T[es fB:wK dh ft;akFt;s{ B{z ngDh t?pZ;kJhN ;w/s j'o gquko wkfXnwK okjh_ ftnkge s"o s/ gq;kfos eoB.
ezwFeki bJh fd;akFfBod/;a
1H ekov ikoh eoBk
T) p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK, ft;a/;a s"o s/ ftfdnkoEhnK ns/ nfij/ j'o ftneshnK, fiBQK d/ ;[szso ftZsh ;kXB Bjh_ jB, B{z ekov ikoh eod/ ;w/_ T[Xko yaso/ dk fBoXkoD ;[szso o{g ftu eoB. J/vFnkB ekov Gkt nfij/ ekov i' w[Zy ekov d/ T[g;zrh jB, fJ; ;gZ;aN ;aos s/ ikoh ehs/ ik ;ed/ jB fe d/Ddkoh w[Zy ekovXkoe dh j't/rh.
n) feT[_fe eJh eq?fvN ekov oZyD Bkb fe;h th T[gG'rsk d/ bJh T[gbZpX e[Zb T[Xko ftu tkXk j[zdk j?, fJ; bJh p?_eK|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK B{z ukjhdk j? fe T[j ekovXkoe d[nkok nkgD/ nkg ehs/ rJ/ n?bkB|fdZsh rJh T[Xko ;{uBk d/ nkXko s/ j'o p?_eK Bkb T[; d/ tb'_ gqkgs ehshnK ik ojhnK T[XkoF;hwktK B{z fXnkB ftuoyd/ j'J/ eq?fvN ekov d/ rkje bJh T[XkoF;hwk fBoXkfos eoB.
J) ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK *ngD/ rkje B{z ikD'* (e/tkJh;h) ;pzXh ;kohnK iao{osK g{ohnK eoB bJh T[BQK ;fEshnK ;fjs th fiE/ T[BQK tb'_ vhn?;J/|vhn?wJ/ iK j'o J/izN tgko dh wzr eod/ jB, nkg fiazw/tko j'DrhnK.
;) ekov ikoh eod/ ;w/_, eq?fvN ekov d/ ikoh j'D ns/ T[g:'r dhnK ;aosK ;gZ;aN ns/ ;ob Gk;ak (nzro/iah, fjzdh iK ;EkBe Gk;ak B{z soiahj d/_d/ j'J/) ftu ekov T[g:'reosk bJh ;wMD:'r o{g ftu ikoh ehs/ ikD/ ukjhd/ jB. pj[s wjZstg{oB fB:wK ns/ ;aosK (n?wnkJhNh;hia) i' gqwkfDe ;?NK d/ o{g ftu fB:wpZX jB, nzsek ftu fdZs/ nB[;ko, tZb ;zGkts rkje|rkjeK dk ;ko/ GkrK tZb Gkt ftgDB d/ d"okB, p/Bsh eod/ ;w/_, ;theko eoB dh gZXo (;tkrs feN) ns/ pknd ftu wjZstg{oB gZsoFftjjko nkfd ftu ft;a/;a o{g Bkb fXnkB fdtkT[Dk ukjhdk j? ns/ gqekf;as ehsh ikDh ukjhdh j?| tyao/ o{g ftu rkjeK dh ikDekoh bJh G/iDh ukjhdh j?.
2H ftnki doK ns/ j'o yaou/
T) ekov ikoheosktK B{z fJj ;[fB;afus eoBk ukjhdk j? fe fpb G/iD ftu e'Jh d/oh Bk j't/ ns/ ftnki dk yaou ;a[o{ j'D s'_ gfjbK G[rskB eoB d/ bJh rkje B{z g{ok ;wK (xN' s'_ xN fJe jcask) fwb ;e/.
n) ekov ikoheosktK B{z ukjhdk j? fe T[j ekov pDkT[D ;pzXh ;kbkBk s"o s/ cah;dh doK (J/HghHnkoH) T[ikro eoB (c[Neb yaohd ns/ Bed t;{bh d/ bJh tyao/ tyao/, i/eo doK tZy j'D). fpjso ;wMD d/ bJh J/HghHnkoH dk fj;kpFfeskp d' T[dkjoDK d/ Bkb fdZsk ikDk ukjhdk j?. yaou/ ;w/s J/HghHnkoH ns/ ;kbkBk cah; B{z pokpo wjZst d/_d/ j'J/ do;kfJnk ikDk ukjhdk j?. d/oh Bkb G[rskB d/ yaou/, nfij/ yaofunK d/ fj;kp dh fwnkd ns/ fdBK dh ;zfynk ;w/s gqw[Zy o{g Bkb do;kJ/ ikD/ ukjhd/ jB. T[j sohek th fi; Bkb G[rskB Bk ehsh rJh pekfJnk ok;ah ftnki d/ nB[wkB d/ bJh ;akwb ehsh ikt/rh, ;ko/ wkf;e fttoDK ftu ft;a/;a o{g Bkb gqw[Zysk d/ Bkb do;kfJnk ikt/. T[; ;fEsh ftu fiE/ ekov B{z T[fus oZyD d/ bJh fdykJh rJh xN s'_ xN ok;ah ndk eo fdZsh rJh j?, fJj w'N/ nyaoK ftu do;kfJnk ikDk ukjhdk j? fe G[rskB d/ bJh sfj fwsh d/ pknd pekfJnk ok;ah s/ ftnki brkfJnk ikt/rk. wkf;e fttoD ftu fdykT[D s'_ fJbktk, fJBQK gfjb{nK B{z ;tkrs feN ftu th do;kfJnk ikt/.
J) p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z nfijk e'Jh yaouk Bjh_ brkT[Dk ukjhdk i' eq?fvN ekovXkoe B{z, ;pzXs ekov ikoh eod/ ;w/_ iK T[; dh ;fjwsh gqkgs eoB ;w/_ ;gZ;aN o{g ftu do;kfJnk Bk frnk j't/. fco th, fJj ;/tk eo nkfd tor/ yaofunK d/ bJh bkr{ Bjh_ j't/rk i' ;oeko iK fe;h j'o ftXkBe nfXekoeosk tb'_ pknd ftu brkJ/ ikDr/.
;) eq?fvN ekov dhnK pekfJnk ok;ahnK d/ G[rskB dhnK ;aosK, fiBQK ftu xN s'_ xN ndkfJrh dh pekfJnk ok;ah ;akwb j?, iao{o s?n ehshnK ikD sK i' fJj ft;atk; j' ikt/ fe e'Jh T[Xko toXe gfo;a'XB Bjh_ j?.
j) yaofunK ftu (ftnki s'_ fJbktk) gfotosB xN' xN fJe wjhB/ dk B'fN; d/ e/ e/tb Gkte gqGkt d/ Bkb ehs/ ikD/ ukjhd/ jB. i/eo eq?fvN ekovXkoe ngDk eq?fvN ekov fJ; ekoB eoe/ SZvDk ukkj[zdk j't/ fe eq?fvN ekov yaofunK ftu ehsk e'Jh gqhtosB T[; bJh n;[oZfyns j? sK nfijh ;wkgsh d/ bJh T[; s'_ e'Jh tkX{ yaouk bJ/ fpBK ekov ;wkgsh dh nkfrnk fdZsh ikt/.
3H rabs fpb pDkT[Dk
T) e'Jh ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK B{z fJj ;[fB;afus eoBk ukjhdk j? fe rabs fpb pDke/ rkjeK B{z ikoh Bk ehsk ikt/. i/eo e'Jh rkje fe;h fpb dk fto'X eodk j? sK p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK B{z T[; dk ;gZ;aNheoB d/Dk ukjhdk j? ns/ i/eo iao{oh j't/ sK f;aekfJsK d/ nkg;h fBtkoD dh GktBk Bkb rkje B{z fiankdk s'_ fiankdk ;Zm fdB d/ ;w/_ nzdo d;skt/iah ;p{s d/Dk ukjhdk j?.
n) d/oh d/ bJh fdZs/ ikD tkb/ fpbK dh pkoFpko ehshnK ikD tkbhnK f;aekfJsK s'_ puD bJh eq?fvN ekov ikoh eoB tkbk p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh fpbK ns/ ykfsnK d/ t/oftnK B{z nkBbkJhB T[gbZpX eotkT[D s/ ftuko eo ;edh j?, fi; ftu fJ; wB'oE bJh ;w{fus ;[oZfynk dk T[gpzX j't/.
4H vhn?;J/|vhn?wJ/ ns/ j'o J/izNK dk T[g:'r
T) p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh id'_ eq?fvN ekov d/ ty ty gqukbDK B{z pkjoh ;'fwnK Bkb (nkT{N ;'o;) eotkT[_d/ jB, T[d'_ T[BQK B{z pj[s fiankdk ;ktXkBh tosDh j't/rh fe nfijh ;/tk gqdkB eoB tkfbnK dh fB:[esh Bkb rkje ;/tk dh r[DtZsk ns/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh dh T[Xko, uZbfBZXh ns/ gqukbD gy'_ yasfonK d/ gqpzXB dh e'f;a;a s/ p[ok n;o Bjh_ j[zdk j?. T[es ;/tk gqdkB eoB tkfbnK B{z u'D ftu p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z rkjeK d/ b/fynK dh r[gsZsk, rkje dh gqkJht/;h dk ;BwkB ;[fB;aufs eoB dh ns/ T[Xko t;{bh ftu T[fus gqDkbhnK dk gkbD eoB dh iao{os B{z nkXko pDkT[Dk j't/rk.
n) Gkosh p?_e ;zx d[nkok f;ZX/ fteoh J/izNK (vhn?;J/) d/ bJh fsnko ehsh rJh fttjko fB:wKtbh dk T[g:'r p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh T[es wB'oE bJh nkgDhnK fB:wKtbhnK fsnko eoB bJh eo ;edh j?. p?_eK| ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK B{z fJj ;[fB;afus eoBk ukjhdk j? fe T[BQK B/ fijV/ vhn?;J/ B{z ngD/ eq?fvN ekov T[sgkdB d/ ftgDB ekoi ftu brkfJnk j? T[j p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z eq?fvN ekov gqukbDk dh T[; fttjko fB:wKtbh dk ;yash Bkb gkbD eod/ jB i' ;pzXs p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh dh t?pZ;kJhN s/ gqdo;as ehsh ikDh ukjhdh j? ns/ fe;h th eq?fvN ekovXkoe B{z n;kBh Bkb T[gbpX j'Dh ukjhdh j?.
J) p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh d/ e'b T{NFgNKr gVskb ns/ n;gZ;aN yaohd (fw;Noh ;akfgzr) dh fJe gqDkbh j'Dh ukjhdh j? sK i' T[j fJj ;[fB;afus eo ;eD fe T[BQK d/ J/izNK B{z T[fus o{g Bkb ikDekoh fdZsh rJh j? ns/ ;ktXkBh ns/ u[ezB/ j' e/ nkgDhnK fiazw/tkohnK fBGkT[D ;pzXh f;ybkJh fdZsh rJh j?, ft;a/;a eoe/ fJBQK fd;akFfBod/;aK ftu ;akwb gfjb{nK d/ ;pzX ftu, fit/_ rkje pDkT[Dk, p[bkT[D dk ;wK, rkjd dh ikDekoh dh gqkJht/;h, ikDekoh d/_d/ ;w/_ fB:wK ns/ ;aosK pko/ ;{fus eoBk.
5H rkje nfXekoK dh oZfynk
rkjeK d/ eq?fvN ekov gqukbD Bkb ;pzXs nfXeko w[Zy s"o s/ ftneshrs gqkJht/;h, nfXekoK ns/ fiazw/tkohnK ;pzXh ;kca ;gZ;aNsk, rkje d/ b/fynK dk fBohyD, rkje ;pzXh ikDekoh dh r[gssk ns/ T[Xko gqkgsh ftu T[fus gqDkbhnK Bkb ;pzXs j?. ekov ikoh eoB tkbk p?_e|ra?oFp?fezr ftZsh ezgBh ngD/ J/izNK (vhn?;J/|vhn?wJ/ ns/ t;{b J/izN) dhnK jo gqeko dhnK G[ZbKFrabshnK d/ bJh w[Zy ;z;Ek d/ o{g ftu fizaw/tko j't/rh.
T) fpBK wzr s'_ ekov ikoh Bjh_ ehs/ ikD/ ukjhd/. i/eo fpBK wzr/ e'Jh ekov ikoh ehsk iKdk j? ns/ ;pzXs gqkgseosk dh ;fjwsh s'_ fpBK ekoi;ahb j' iKdk j? ns/ gqkgseosk B{z T[; d/ bJh fpb G/fink iKdk j? sK ekov ikoh eoB tkbk p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh Bk e/tb T[es yaofunK B{z s[os spdhb eo/rh ;r'_ spdhb ehs/ rJ/ yaofunK d/ w[Zb s'_ d'-r[Dh ok;ahekov d/ gqkgseosk B{z dzv d/ o{g ftu fpBK fe;/ d/oh d/ ndk eo/rh.
n) eq?fvN ekov d/ rkjeK B{z fpBK wzr/ T[Xko iK j'o T[Xko ;[ftXktK Bk fdZshnK ikD. i/eo e'Jh T[Xko ;[ftXk fpBK wzr/ gqkgseosk dh ;fjwsh s'_ fpBK fdZsh iKdh j? ns/ i/eo T[j fJ; rZb d/ bJh fJsokia eodk j? sK T[Xko wBia{o eoB tkbk p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh Bk e/tb T[es T[Xko ;hwk tkg; bt/rh ;r'_ T[; B{z iao{oh ;wM/ ikD tkb/ ia[owkB/ dh ndkfJrh th eoBh j't/rh.
J) ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z eq?fvN ekov dk fJesocak doik Bjh_ tXkT[Dk ukjhdk ns/ Bk jh T[Xko ;hwk B{z tXkT[Dk ukjhdk j?. id'_ th ;aosK ftu e'Jh gfotosB j't/ T[d'_ iao{os nB[;ko ;pzXs T[Xkoeosk dh g{ot gqtkBrh bJh ikt/.
;) ekovikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z fJe *ekb B eo' ofi;Noh* (vhn?B;hnko) oyDk ukjhdk j? fi; ftu T[BQK rkjeK d/ ns/ rkjeK d/ca'B Bzpo (w'pkfJb ca'B ns/ b?_v bkJhB) j'D, fiBQK B/ p?_e|ra?oF p?_fezr ftZsh ezgBh B{z ;{fus ehsk j? fe T[j p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh d/ eq?fvN ekov T[sgkdBK d/ ftgDB bJh ehs/ ikD tkb/ nDukj/ ekb| n?;n?wn?; gqkgs eoBjh_ eoB/ ukj[zd/. fJ; nfX;{uBk dh fwsh s'_ d' (2) wjhB/ d/ nzdo *ekb B eo' ofi;Noh* ;a[o{ ehsh ikt/ ns/ fJ; gqDkbh dk ftnkge gquko ehsk ikt/.
j) ekb B eo' ofi;Noh(v{ BkN ekb ofi;Noh) ftu fJeZb/ ftneshnK d/ N?bhca'B Bzpo ;akwb eoB ;pzXh ikDekoh ;pzXs p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh dh t?pZ;kJhN d/ wkfXnw Bkb iK ;pzXs p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z gqkgs nfij/ ftnesh d[nkok ;zp'fXs gZso d/ nkXko s/ fdZsh ikDh ukjhdh j?.
e) ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z fJe gqDkbh bkr{ eoBh ukjhdh j? fi; okjh_ vhn?;J/|vhn?wJ/ ns/ T[; d/ ekb ;?_NoK B{z gfjbK ;pzXs p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh ezgBh B{z T[BQK BzpoK dh ;{uh g/;a eoBh j't/rh fiBQK B{z zT[j ftgDB wB'oE bJh ekb eoBk ukj[zd/ j'D. T[; d/ pknd p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh T[; B{z ekb B eo' ofi;Noh (vhn?B;hnko) B{z G/i/rh ns/ e/tb T[j Bzpo, i' T[es ofi;Noh ftu Bjh jB, ekb eoB d/ bJh ;jh j'Dr/.
y) ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh tb'_ fiBQK Bzpo B{z ekb eoB dh nkfrnk fdZsh rJh j?, e/tb T[BQK BzpoK B{z ekb eo'. *Bzpo s/ ekb Bk eo'* (v{ BkN ekb Bzpo) (vhn?B;hn?B) s/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh d/ vhn?;J/|vhn?wJ/ iK ekb ;?_No d[nkok ekb eoB dh ;fEsh ftu p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z fiazw/tko mfjokfJnk ikt/rk.
r) ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK B{z fJj ;[fB;afus eoBk j't/rk fe ekb B eo' ofi;Noh Bzpo fe;h nDFnfXekfos ftnesh| ftneshnK B{z fdZs/ Bjh_ iKd/ jB iK T[BQK dk fe;h soQK d[oFT[g:'r Bjh_ j[zdk j?.
x) p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh|T[BQK d/ J/izNK B{z gqkJht/;h ftu dyab Bjh_ d/Dk ukjhdk, fit/_ ekovXkoeK B{z fBozso tesFp/tes ekb eoe/ go/;akB eoBk, *ekb B eo'* e'v dh T[bzxDk nkfd.
ii) rkje r[gssk
T) ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z yksk y'bQD ns/ eq?fvN ekov ikoh ikoh eod/ ;w/_ gqkgs ehsh rJh rkjeK Bkb ;pzXs ikDekoh, rkjeK dh fJ; ;pzXh ft;a/;a nkfrnk gqkgs ehs/ fpBK fe T[j ikDekoh fe; wB'oE d/ bJh T[g:'r ftu fbnKdh ikt/rh ns/ fiBQK ;zrmBK d/ Bkb tzvh ikt/rh, fe;h j'o ftnesh iK ;zrmB B{z d;h Bk ikt/.p?_eK|ra?oF p?_fezr ftZsh ezgBhnK B{z, ft;a/;a s"o s/ ;bkj d/ nkXko s/, ngD/ nkg B{z fJ; rZb Bkb ;zs[;aN eoBk j't/rk fe T[BQK s'_ wzrh rJh ikDekoh dk ;to{g nfijk Bjh_ j? fi; Bkb b?DFd/D ftu r[gssk ;pzXh ekB{zBK d/ T[gpzXK dh T[bzxDk j't/rh. T[es wB'oE Bkb fdZsh rJh ikDekoh dh ikD/FnDikD/ iK fe;h j'o wB'oE bJh p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh g{oB s"o s/ fiazw/tko j't/rh.
n) ekovXkoe d/ T[Xko fJfsjk;|u[esk foekov Bkb ;pzXs ikDekoh fe;h eq?fvN fJBcaow/;aB ezgBh(Gkosh foiaot p?_e d[nkok ft;a/;a o{g ftu nfXekfos) B{z d/D dh ;fEsh ftu, p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z T[BQK rkjeK d/ fXnkB ftu fJj rZb ;gZ;aN s"o s/ fbnkT[Dh j't/rh fe fJj ikDekoh eq?fvN fJBcaow/;aB ezgBh(ftfB:w) nfXfB:w, 2005 d/ nzsors fdZsh ik ojh j?.
J) eq?fvN fJBcaow/;aB fpUo' nkca fJzvhnk fbwH(f;fpb) iK Gkosh foiaot p?_e tb'_ nfXekfos fe;h j'o eq?fvN ezgBh B{z fe;h eq?fvN ekovXkoe d/ ;pzX ftu so[ZNh dh ;fEsh ;pzXh ;{uBk d/D s'_ gfjbK p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK fJj ;[fB;afus eoB fe T[j nkgD/ p'ov d[nkok ftXh g{ote do;kJh ekoiFftXh fi; ftu nfij/ ekovXkoe B{z eq?fvN fJBcaow/;aB ezgBh B{z T[; so[ZNh eoB tkb/ d/ o{g ftu fog'N eoB d/ wzst ;pzXh g{oh ;{uBk ikoh eoBk ;akwb j?, dh gkbDk eodhnK jB. fJ; ekoiFftXh ftu nfijh ;{uBk d/D bJh iao{oh ;{uBk fwnkd iK rabsh eoB tkb/ ;w/_ d"okB ;{fus ehs/ ikD s'_ pknd rkje d[nkok ngD/ pekfJnK dk fBgNkok eoB dh ;fEsh ftu, nfijh;{uBk B{z fi; fwnkd d/ nzdo tkg; fbnk ikt/rk, T[; fwnkd B{z th ;akwb ehsk ikt/. p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK B{z T[BQK ekovK d/ wkwb/ ftu ft;a/;a s"o s/ ;ktXkB eoBk j't/rk fiBQKftu fttkd bzfps jB. ikDekoh dk gqrNktk|ikoh ehsk ikDk, ft;a/;a s"o s/ G[Zb Bkb ;pzXs ikDekoh, fiE'_ sZe ;zGt j't/ fttkd B{z fBgNkD s'_ pknd jh ehsk ikt/. ;ko/ wkwfbnK ftu fJe ;tZ;E ekoiFftXh dk gkodo;ask Bkb gkbD ehsk ikt/. fJBQK ekoiFftXhnK B{z gkodo;ask Bkb n?wnkJhNh;h d/ Gkr d/ o{g ftu df;nk ikt/.
;) vhn?;J/|t;{bh J/izNK B{z ehs/ rJ/ gqrNkt/ th T[BQK B{z ngD/ ezw eoB ftu ;woZE pDkT[D dh ;hwk se ;hws j'Dk ukjhdk j?. ekovXkoe d[nkok fdZsh rJh nfijh ftneshrs ikDekoh i' t;{bh d/ wB'oEK bJh ra?oFiao{oh j?, ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh d[nkok Bjh_ eoBh ukjhdh. ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?fezr ftZsh ezgBhnK B{z fJj ;[fB;afus eoBk ukjhdk j? fe eq?fvN ekov T[sgkdK d/ ftgDB d/ d"okB vhn?;J/| vhn?wJ/ fe;h rkje ;pzXh ikDekoh dk nzsoD iK d[oFT[g:'r Bjh_ eod/ jB.
iii) T[Xko t;{bh d/ T[fus ftjko
T) pekfJnk ok;ahnK dh t;{bh d/ wkwb/ ftu, p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK fJj ;[fB;afus eoB fe T[j ns/ T[BQK d/ J/izN th T[XkoeosktK d/ bJh T[fus fttjko fB:wKtbh (d/y' 5 wJh, 2003 dh nfX;{uBk vhphUvhH n?bJhih BzL ph;hH104|09H07H007|2002-03 ;pzXh w"i{dk jdkfJsK ns/ pekfJnk ok;ahnK dh t;{bh ns/ iawkBs d/ g{oB gqkgsh d/ bJh Gkosh p?_e ;zx (nkJhphJ/) dh fB:wKtbh dk gkbD eod/ jB. i/eo pekfJnk ok;ahnK dh t;{bh d/ bJh p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK dh nkgDh ya[d dh fB:wKtbh j? sK T[; ftu xN' xN nkJhphJ/ fB:wKtbh dhnK ;kohnK ;aosK B{z ;akwb ehsk ikDk ukjhdk j?.
n) T[Xko t;{bh d/ bJh j'o J/iz;hnK B{z fB:[es eoB ;pzXh fJj ft;a/;a o{g ftu iao{oh j? fe nfij/ J/izN e'Jh nfijk ezw Bjh_ eod/ fi; Bkb p?_e| ra?oFp?fezr ftZsh ezgBhnK dh JhwkBdkoh ns/ wkD B{z B[e;kB gj[zu/ ns/ T[j rkje dh r[gssk dk ;yash Bkb gkbD eod/ jB. t;{bh J/izN d[nkok ikoh ehs/ rJ/ ;ko/ gZsoK ftu ekov ikoh eoB tkb/ p?_e d/ fiazw/tko tZv/ nfXekoh dk Bkw ns/ gsk j'Dk ukjhdk j? fi; Bkb rkje T[; d/ ;EkB s/ ;zgoe eo ;e/.
J) p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK|T[BQK d/ J/izNK B{z ngDh T[Xko t;{bh dhnK e'f;a;aK ftu fe;h ftnesh d/ fto[ZX fe;h th gqeko Bkb w"fye iK ;aohoe o{g Bkb vKNFvgN iK go/;akB eoB dk ;jkok Bjh_ b?Dk ukjhdk. fJBQK ftu eq?fvN ekovXkoeK d/ gfotkoe w?_poK, ftub'rhnK ns/ d';sK B{z y[bQ/nkw p/fJiaZs eoB iK T[BQK dh gqkJht/;h ftu dyab d/D d/ ezw, Xweh d/D tkb/ ns/ p/Bkwh ca'B ekb iK M{mh ns/ rabs ikDekoh d/Dk th ;akwb j?.
6H f;aekfJs ;wkXkB
T) rkjeK B{z nkgDhnK f;aekfJsK g/;a eoB bJh xN' xN ;Zm (60) fdB dh ;wKF;hwk fdZsh ikt/.
n) ekov ikoh eoB tkb/ p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z p?_e|ra?oF p?_fezr ftZsh ezgBh ftu jh f;aekfJs ;wkXkB szso rfms eoBk ukjhdk j? ns/ fpibJh ns/ fgqzN whvhnk d/ wkfXnw Bkb T[; dk ftnkge gquko eoBk ukjhdk j?. p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh d/ nfXekos f;aekfJs ;wkXkB nfXekoh d/ Bkw ns/;zgoe Bzpo dk t/otk eq?fvN ekov d/ fpbK ftu j'Dk ukjhdk j?. nfXekos nfXekoh B{z ;[fB;afus eoBk ukjhdk j? fe eq?fvN ekov d/ rkjeK dhnK ;jh f;aekfJsK dk fpBK d/oh d/ s[ozs ;wkXkB ehsk iKdk j?.
J) f;aekfJs doi eoB dh fwsh s/ tX s'_ tZX 30 fdB dh fwnkd ftu f;aekfJseosk B{z i/eo p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh Bkb ;zs';aiBe fBnK Bjh_ fwbdk sK T[; e'b nkgDh f;aekfJs d/ ;wkXkB bJh ;pzXs p?_fezr b'egkb d/ dcaso ftu ikD dk okj j't/rk. p?_e dh rabsh d/ekoD ns/ ;w/_ s/ f;aekfJs dk ;wkXkB B j'D ekoD T[; B{z i' ;w/_ dk B[e;kB, yaouk, ftZsh B[e;kB ns/ go/;akBh ns/ wkBf;e go/;akBh G[rsBh gJh T[; dh g{osh eoB d/ bJh p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh fiazw/tko j't/rh.
7H nzdo{Bh fB:zsoD ns/ fBrokBh gqDkbh
p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh ftu rkje ;/tk dh r[DtZsk ;Zu nkXko s/ ;[fB;afus ehsh iKdh j?, fJj ;[fB;afus eoB dh fdq;aNh s'_ jo/e p?_e|ra?oF p?_fezr ftZsh ezgBh ftu rkje ;/tk Bkb ;pzXs ;EkJh ;zwsh wkf;e nkXko s/ eq?fvN ekov dh ekotkJh dh ;whfynk f;fpb(CIBIL) B{z g/;a so[ZNh eoB tkb/ dhnK fog'NK, eq?fvN ekov Bkb ;pzXs f;aekfJsK ;w/s eo/ ns/ ;/tktK d/ ;[Xko bJh T[gkn eo/ ns/ eq?fvN ekov gqukbD ftu b'V nB[;ko tkXk ;[fB;afus eo/. p?_eK|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBhnK B{z eq?fvN ekov Bkb ;pzXs f;aekfJsK dk t/ot/Ftko fswkjh ft;a/b/;aD ngD/ T[gob/ gqpzXeh YKu/ B{z g/;a eoBk ukjhdk j?. ekov ikoheosk p?_e ftu tgkoh b?DFd/D dh ;ukJh dh Bw{Bk iKu eoB d/ bJh fJe :'r fBrokBh gqDkbh j'Dh ukjhdh j?.
8H ;iak d/D dk nfXeko
Gkosh foiaot p?_e fJBQK fd;akFfBod/;aK ftu'_ fe;h d/ th T[bzxD bJh p?_eekoh ftfB:w nfXfB:w, 1949 d/ nXhB fe;h p?_e|ra?oFp?_fezr ftZsh ezgBh B{z ;iak d/D dk nfXeko oydk j?.fjs{,
(ghH fti? Gk;eo)
w[Zy wjKgqpzXe
nzsek
1H pj[s wjZstg{oB ;aosK (n?wnkJhNh;h)
T) cah; ns/ yaou/
i) gfjb/ ekov Xkoe ns/ tkX{ i'V/ rJ/ (n?vFnkB) ekov Xkoe d/ bJh w?_po pDB dh cah;
ii) gfjb/ ekov Xkoe ns/ tkX{ i'V/ rJ/ (n?vFnkB) ekov Xkoe d/ bJh ;kbkBk w?_pof;ag
iii) Bed ok;ah cah;
iv) e[M b?DFd/D bJh brkJ/ ikD tkb/ ;/tk yaou
v) ftnki ofjs (nB[rqfj) fwnkd - T[dkjoDK d/ Bkb dZ;h ikt/
vi) x[zwDtkbk T[Xko(nB[rqfj) ns/ Bed T[Xko ns/ n?vtK; d'BK bJh ftZsFyaouk
vii) tkX{ d/D:'r ftnki yaou F wkf;e ns/ ;kbkBk nkXko s/ d/Dk j't/rk
viii) G[Zb d/ wkwfbnK ftu yaou
n) t;{bh ;hwktK
i) T[Xko ;hwk
ii) T[gbZpX T[XkoF;hwk
iii) Bed t;{bh ;hwk
J) fpfbzr
i) fpfbzr t/otk F nktosh ns/ G/iD dk sohek
ii) xN' xN pekfJnk ok;ah
iii) G[rskB dh ftXh
iv) fpfbzr ;pzXh fttkdK dk ;wkXkB
v) ekov ikoheosk d/ 24 xzN/ ezw eoB tkb/ ekb ;?_NoK d/ ;zgoe t/ot/
vi) f;aekfJs ;wkXkB ftu tkXk - fi; nfXekoh Bkb ;zgoe ehsk ikt/ T[; Bkb ;zgoe eoB d/ g{o/ t/otk
vii) ekov ikoh eoB tkb/ p?_e dk g{ok vke gsk
viii) T[gG'rsk ;/tktK d/ bJh N'bFcaoh Bzpo
;) so[ZNh ns/ ;fEshnK
i) B'fN; fwnkd ;w/s T[j gqfefonk fi; ftu fe;h ekov Xkoe B{z so[ZNh eosk d/ o{g ftu ii) fog'N ehsk iKdk j?
ii) so[ZNhFfog'N tkg; b?D d/ bJh gqfefonk ns/ T[j fwnkd fi; ftu pekfJnk ok;ahnK d/ fBgNko/ d/ pknd so[ZNh fog'N tkg; bJh ikt/rh.
iii) so[ZNh d/ wkwfbnK ftu t;{bh dh gqfefonk
iv) ekov Xkoe dh w"s|;EkJh o{g Bkb Bekok j'D dk wkwb/ pekfJnk ok;ahnK dh t;{bh
v) ekov Xkoe d/ bJh T[gbpXFphwk ns/ gkfb;h ;a[o{ j'D dh fwsh
j) ekov w?_pof;ag dh ;wkgsh|yzvB
i) ekov Xkoe d[nkok ekov tkg; eoB d/ bJh gqfefonk - ekov ikoheosk B{z ;{fus eoB dk sohek
e) ekov d/ r[zw|u'oh|d[otos'_ j'D s/
i) ekov d/ r[zw|u'oh|d[otos'_ j'D d/ wkwb/ ftu ngDkJh ikD tkbh gqhfefonk - ekov ikoheosk B{z ;{fus eoB dk sohek
ii) T[go'es (i) d/ wkwb/ ftu ekov Xkoe dk eosZt
y) gqrNktk
i) ekov Xkoe Bkb ;pzXs ;{uBk dk sohek i' ekov Xkoe dh p/Bsh Bkb iK p/Bsh pr?o gqrN eoBh j?.
2H n?wnkJhNh;h dk gqrNktk - ty ty gZXoK s/ gqrN ehshnK ikD tkbhnK wZdK
i) |
wkoehfNzr d"okB |
wZd Bzpo L T |
ii) |
p/Bsh dk ;wK |
wZd Bzpo L T s'_ y sZe ;kohnK wZdK |
iii) |
;tkrs feN |
wZd Bzpo L T s'_ y sZe ;kohnK wZdK |
iv) |
fpfbzr d/ ;w/_ |
wZd Bzpo L T, n ns/ J |
v) |
fBozso nkXko s/, ;aosK ftu j'Jh e'Jh th spdhbh |
B'N L
(i) n?wnkJhNh;h dk nZyo-neko xN' xN J/ohnb - 12 j'Dk ukjhdk j?.
(i i) ekov ikoheosk d[nkok ekov XkoeK B{z ty ty ;fwnK s/ ;{fus ehshnK ikD tkbhnK ;aosK gfjbK dh soQK jh ofjDrhnK.